ADHD

Zespół nadpobudliwości psychoruchowej (ADHD) ujawnia się dość wcześnie – zazwyczaj do 5. roku życia. Dziecko nie jest wytrwałe w swoich działaniach, szybko się nudzi nowym zajęciem czy zabawką. Zaczyna wykonywanie kilku czynności naraz i żadnej z nich nie kończy. ADHD występuje u 4-8% dzieci w wieku wczesnoszkolnym (6–9 lat), częściej u chłopców niż u dziewczynek. Częstość tego schorzenia maleje z wiekiem – w kolejnych 5-letnich grupach wiekowych jest niższa o 50%. Niektóre cechy zespołu utrzymują się jednak nawet w wieku dorosłym (60%).

Do pewnego czasu istniało przekonanie, że ADHD częściej występuje u chłopców, jednak obecnie coraz więcej informacji wskazuj na to, że dziewczynki równie często cierpią na zespół nadpobudliwości psychoruchowej. W przeciwieństwie do chłopców, u których zwykle dominującą rolę odgrywają objawy nadpobudliwości, u dziewcząt częściej przeważają zaburzenia koncentracji, przez co mogą zostać w ogóle nie zdiagnozowane lub zdiagnozowane błędnie. 

PRZYCZYNY

Na występowanie zespołu nadpobudliwości psychoruchowej wpływa kilka czynników:

• predyspozycje genetyczne (gen kodujący receptor D4 i D5);
• mała aktywność dopaminy w strukturach mezolimbicznych i korowych;
• urazy w ciąży;
• mała waga urodzeniowa;
• niedotlenienie dziecka podczas porodu;
• osłabione procesy hamowania neuronalnego;
• zatrucia metalami ciężkimi;
• uszkodzenie centralnego układu nerwowego;
• palenie papierosów przez kobiety w ciąży;
• urazy głowy;
• zaniedbanie (np. brak pomocy dziecku w nauce);
• nieprawidłowa dieta zawierająca zbyt dużą ilość konserwantów, węglowodanów prostych lub sztucznych barwników;
• zażywanie w trakcie ciąży substancji psychoaktywnych;
• zespół FAS - występujący u kobiet w ciąży nadużywających alkoholu.

Symptomy dotyczą głównie:

• zaburzeń uwagi i koncentracji – występuje trudność w skupieniu uwagi i słuchaniu innych, brak dbałości o szczegóły, ciągłe roztargnienie, zapominanie o czymś, brak dobrej organizacji; dziecko poprzez swoje rozkojarzenie popełnia błędy; nie potrafi skoncentrować swojej uwagi na zadaniach, które go nie interesują. Oprócz tego ma problemy z wykonywaniem zaplanowanych czynności, np. obowiązków domowych - odkłada ich wykonanie na ostatnią chwilę; często gubi różnego rodzaju przedmioty i zabawki, nie jest w stanie przypomnieć sobie gdzie zostawiło określony przedmiot. Ponadto dziecko unika wykonywania czynności, które wymagają od niego dużego zaangażowania i długotrwałej koncentracji; sprawia wrażenie jakby nie słuchało co się do niego mówi;
• porywczości – dziecko często podejmuje ryzykowne działania, jest niecierpliwe, przeszkadza innym, próbuje ciągle skupiać na sobie uwagę; odpowiada na pytania zanim ktoś skończy je zadawać; wyraża swoje emocje i myśli bez zastanowienia, kompletnie nie zważając na to, czy tak "wypada"; podczas grupowych zabaw nie potrafi cierpliwie poczekać na swoją kolej;
• nadruchliwości – malec przebywa w ciągłym ruchu - często bezcelowym; w sytuacji, kiedy musi pozostać przez jakiś czas w jednym miejscu, zaczyna się wiercić, bawić, wyłącza się z aktywności; nie może powstrzymać się od mówienia; często ma trudności w kontynuowaniu rozpoczętego zadania i je zarzuca; nie potrafi dostosować zachowania do sytuacji (często jest ono niewłaściwe); nie potrafi podczas zabawy zachowywać się cicho, również odpoczywanie w ciszy i spokoju sprawia mu trudności.Powyższe objawy ADHD występują u każdego dziecka z innym nasileniem.

• Dla postawienia właściwego rozpoznania konieczna jest współpraca kilku specjalistów: psychologa, psychiatry, pediatry i czasem neurologa dziecięcego. Bardzo ważne jest przeprowadzenie wnikliwego wywiadu z rodzicami dziecka, w trakcie którego specjalista uzyskuje informacje na temat jego funkcjonowania zarówno w domu, w szkole, jak i wśród rówieśników. Niekiedy w tym celu konieczne jest dostarczenie do gabinetu lekarskiego pisemnej opinii pedagoga szkolnego, nauczyciela lub wychowawcy, którzy mają na co dzień kontakt z pacjentem. Czasami za zgodą rodziców lekarz kontaktuje się z wymienionymi osobami osobiście. Ponadto rodzice oraz nauczyciele proszeni są o wypełnienie specjalnych kwestionariuszy na temat dziecka.

  W trakcie diagnostyki psycholog wykonuje specjalne testy, których celem jest ocena intelektualna dziecka o raz jego zdolność do zapamiętywania, koncentracji i kojarzenia. Ocenia się również sprawność i koordynację ruchową. 

  Należy wykluczyć inne schorzenia oraz problemy natury psychicznej, które mogą dawać objawy podobne do tych występujących w przypadku ADHD. Zatem psycholog lub lekarza psychiatra powinien różnicować ADHD z poniższymi dolegliwościami:

  • zaburzenia lękowe,
  • problemy adaptacyjne (nowe sytutacje),
  • zaburzenia zachowania,
  • upośledzenie umysłowe,
  • choroba afektywna dwubiegunowa,
  • nerwica natręctw, 
  • kłopoty w opanowaniu umiejętności szkolnych.

  Według badaczy u prawie 70 proc. dzieci cierpiących na ADHD obserwuje się przynajmniej jedną dodatkową dolegliwość na tle psychicznych. Zazwyczaj jest to dysleksja, zaburzenia zachowania oraz zaburzenia lękowe. 

  Oprócz tego należy upewnić się, że występujące objawy nie mają związku z zaburzeniami neurologicznymi lub somatycznymi. Zaliczamy do nich: działania niepożadane pewnych leków, zaburzenia wzroku, zaburzenia słuchu, padaczkę, zatrucie ołowiem, schorzenia tarczycy, stosowanie subtancji psychoaktywnych, np. dopalaczy.

• Schemat terapii ADHD jest dla każdego dziecka opracowywany indywidualnie. Uwzględnia jego wiek, ogólny stanu zdrowia, głębokość i rodzaj występujących objawów oraz podatność małego pacjenta na określone procedury terapeutyczne. Na program leczenia mogą się składać:

  • EEG Biofeedback,
  • psychoterapia,
  • terapia dziecka w grupie rówieśniczej,
  • zajęcia psychoedukacyjne dla rodziców,
  • terapia rodzinna,
  • leczenie farmakologiczne.

  • Nieleczone zaburzenia mogą powodować powikłania zdrowotne i emocjonalne. Dziecko pozostawione samo sobie ma kłopoty w szkole, osiąga wyniki znacznie niższe niż jego możliwości, uważane jest za dziecko niewychowane, przez co często jest odrzucane przez rówieśników. Skutkuje to niskim poczuciem własnej wartości oraz problemami emocjonalnymi, które stopniowo narastają. Szczególnie jest to widoczne u nastolatków, którzy w okresie dojrzewania mogą popadać w konflikty z prawem i działają umyślnie na własną szkodę. Dorośli z nieleczonym ADHD znacznie częściej doświadczają problemów w życiu zawodowym i osobistym.

    W 70 proc. przypadków objawy ADHD utrzymują się w okresie dojrzewania, a u nawet 10 proc. w wieku dorosłym. 

  • lek. med. Matylda Mazur